Историчар др Жељко Драгић у посети бечкој Просвјети: Други светски рат и јеврејско-српски односи
U sećanje na novembarski pogrom Jevreja, Prosvjeta Austrija je u subotu, 23.11.2013 organizovala promociju knjige “Put u večnost – 70 godina Kladovskog transporta” dr Željka Dragića.
Željko Dragić se školovao kako u Jugoslaviji, tako i u Nemačkoj i Austriji. Ovakvo iskustvo omogućilo mu je da u svom radu obuhvati više identiteta i tema, te je tako u svojoj doktorskoj disertaciji, koju je odbranio na Bečkom univerzitetu, istraživao odnos Srpske pravoslavne crkve prema Jevrejima tokom dvadesetog veka.
U svojoj knjizi „70 godina Kladovskog transporta – putovanje u večnost“, dr Dragić je takođe objedinio srpsku i jevrejsku istoriju, istražujući sudbinu gotovo dve hiljade srednjoevropskih Jevreja koji su se u zimu 1939.g. uputili Dunavom ka Palestini.
Takozvani Kladovski transport sačinjavala su tri broda, od kojih je jedan bio poklon kralja Aleksandra Karađorđevića jevrejskoj zajednici. Između 1939. i 1941. g., više od 55000 Jevreja izbeglo je iz Austrije, Nemačke i drugih evropskih zemalja preko kraljevine Jugoslavije i Crnog mora u Palestinu. Međutim, tri broda Kladovskog transporta prvo su zaustavili zima i led na Dunavu, a kasnije politika Velike Britanije protiv naseljavanja Palestine, tako da brodovi nisu napustili Srbiju, gde su ih 1941.g. sustigle nemačke naoružane snage. Samo nekolicina je uspela da izbegne tragičnu sudbinu.
Ova knjiga nije samo istraživanje političkih okvira istorijskih događaja, već je i dokumenat sa slikama i pismima izbeglica, koja su stigla kako iz Beča, tako i iz Kladova i Smedereva, do rođaka u današnjem Izraelu. Dokumenti i saznanja govore da su odnosi jevrejskih izbeglica i srpskog stanovništva bili dobri i srdačni sve do tragičnog završetka poduhvata. Potomci preživelih okupljaju se u Kladovu svake godine i obeležavaju pogibiju svojih rođaka, pri čemu neretko pevaju srpske pesme, kao na primer Marš na Drinu, objasnio je dr Dragić.
U istraživanju i analizi jevrejsko-srpskih odnosa kroz istoriju može se potvrditi da se Jevreji u većinski srpskom okruženju nisu osećali ugroženi, zbog čega su bili spremni na asimilaciju, što nije bio slučaj u nekim delovima Austro-Ugarske. Još pre Prvog svetskog rata, većina Jevreja smatrala je sebe Srbima Mojsijevog zakona, a Srbiju svojom domovinom. O tome svedoči natpis na spomeniku palim borcima iz Balkanskim ratova i Prvog svetskog rata na Jevrejskom groblju u Beogradu, koji je glasio “Pali za kralja i otadžbinu” (1945. izbrisan je deo natpisa, tako da danas glasi “Pali za otadžbinu”). Pored toga, dobre jevrejsko-srpske odnose potvrđuje i veliki broj jevrejske dece koja je u godini rođenja prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića dobila takođe ime Aleksandar.
Dr Željko Dragić nam je prezentacijom svog rada i saznanja pokazao da su tolerancija i obostrano poštovanje mogući u najtežim okolnostima. U isto vreme, to nas podseća da ovakav primer iz istorije ne treba samo poznavati i predstaviti javnosti – već i slediti.
SPKD Prosvjeta se srdačno zahvaljuje dr Dragiću na izuzetno zanimljivom izlaganju!